Ιδεολογία και σχολείο

Να, λοιπόν, πώς μια επιστολή, επιχειρώντας να αναστρέψει την εικόνα των εκπαιδευτικών ως «εκ προοιμίου απορριπτικών» των νέων σχολικών βιβλίων, εν τέλει την επιβεβαιώνει. Πριν από λίγες μέρες πήρα στα χέρια μου μια επιστολή του κ. Γιάννη Π. Τζήκα, σχολικού συμβούλου πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης του Νομού Λάρισας, όπου, πολύ ευγενικά, διατυπώνει τις ενστάσεις του. Παραθέτω μερικές, αφού η μακροσκελέστατη επιστολή του είναι αδύνατον να δημοσιευτεί ολόκληρη: «Τα κείμενα δεν είναι αθώα και πρέπει να δούμε γιατί επιλέχτηκαν τα συγκεκριμένα: ποιους σκοπούς εξυπηρετούν, ποια είναι τα νοήματα που περιέχουν και ποια τα μηνύματα που εκφέρουν και, τελικά, τι "αποκρύπτουν" και τι "σερβίρουν" στους μαθητές». «Δεν υπάρχει κανένα κείμενο που να αναφέρεται στις εργασιακές σχέσεις, στην ανεργία, στην απεργία, στους αγώνες των εργαζομένων. Τι λέτε, δεν θα μπορούσε ο απεργιακός αγώνας των δασκάλων να αποτελέσει μια καλή διδασκαλία για τους μαθητές; Ποικίλα αυθεντικά κείμενα θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν: προκηρύξεις, ενημερωτικά φυλλάδια, άρθρα, αφίσες». «Αναφορά στο πρόβλημα του ρατσισμού (...) με τη φωτογραφία ενός μαύρου κοριτσιού που κλαίει. Συνεχίζεται έτσι η αναπαραγωγή ενός ρατσιστικού στερεότυπου που τείνει να ταυτίσει το ρατσισμό με την καταπίεση των μαύρων, ενώ θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί υλικό που θα αναδείκνυε άλλες μορφές του σύγχρονου ρατσισμού και της ξενοφοβίας, όπως φυλετικές, θρησκευτικές, κοινωνικές». «... μια μικρή Τσιγγάνα, η οποία, αφού χαρίσει στο μπαλαμό φιλαράκι της μια φυσαρμόνικα κι εκείνο ανταποδώσει με ένα ζωγραφισμένο βότσαλο, φεύγει τρέχοντας προς το λιμάνι και ο μικρός φίλος της τη βλέπει να τον χαιρετά από το πλοίο που σαλπάρει. Εδώ η μικρή Τσιγγάνα μπορεί και να εκληφθεί ως ανύπαρκτη, κάτι σαν ξωτικό, ενώ δίπλα μας τα προβλήματα των Τσιγγάνων βοούν».

Νομίζω πως είναι εμφανής η ιδεολογική διαφωνία του κ. Τζήκα προς ορισμένα από τα κείμενα των βιβλίων. Σεβαστή. Ωστόσο ας υπενθυμίσω ότι η ευαισθητοποίηση των παιδιών σε κοινωνικά ζητήματα μάλλον τελεσφορεί όταν γίνεται ήπια, σταδιακά, μέσα από οικεία και αναγνωρίσιμα παραδείγματα, παρά με κορόνες του τύπου «Οχι στον ρατσισμό!» ή μέσω της ανάλυσης προκηρύξεων. Στερεότυπα και μανιχαϊσμοί δεν ανιχνεύονται μονάχα στην πλευρά των «αντιδραστικών», αλλά και στην πλευρά των «προοδευτικών» -καμιά φορά μάλιστα ακλόνητα στερεότυπα. Η συνωμοσιολογία, π.χ., η οποία δυστυχώς επανέρχεται κάθε τόσο στην επιστολή του κ. Τζήκα. Ερώτηση: «Γιατί είστε τόσο σίγουρη ότι ο διαγωνισμός ήταν αδιάβλητος και αξιολογικός;» Απάντηση: «Γιατί δεν έχω (ούτε εγώ ούτε κανένας άλλος απ' ό,τι φαίνεται) στοιχεία που οδηγούν σε αντίθετο συμπέρασμα». Ερώτηση: «Μπορείτε να μας εξηγήσετε πώς τρεις μεγάλοι εκδοτικοί οίκοι και ό,τι κρύβεται πίσω τους μοιράστηκαν την "πίτα" και πήραν πάνω από το 90% του έργου;» Απάντηση: «Προφανώς γιατί διαθέτουν τεχνογνωσία και ειδικές εκπαιδευτικές ομάδες, αφού επί χρόνια ασχολούνται με το εκπαιδευτικό βιβλίο (αλήθεια, τι κρύβεται πίσω τους; ας μας διαφωτίσει ο κ. Τζήκας που φαίνεται να γνωρίζει)». Ερώτηση: «Γιατί γίνεται υπέρμετρη προβολή του ένθετου παιδικού περιοδικού "Ερευνητές" της Καθημερινής;» Απάντηση: «Μήπως γιατί απλούστατα είναι ένα από τα ελάχιστα παιδικά περιοδικά, επιτυχημένο, έξυπνο και κυρίως δημοφιλές στα παιδιά;» -και πάει λέγοντας· η αλυσίδα των αδιέξοδων ερωταποκρίσεων δεν έχει τέλος, αφού, όπως ξέρουμε, δεν υπάρχει ικανοποιητική απάντηση σε ένα λανθασμένο ερώτημα.

Αλλά ας ξαναγυρίσουμε στα επίμαχα βιβλία. Είναι φανερό ότι τα κριτήρια της επιλογής των κειμένων αντιστοιχούν στις σύγχρονες θεωρίες της διδακτικής, τις οποίες ούτε ο κ. Τζήκας αμφισβητεί στην επιστολή του. Σκοπός των συγγραφέων τους ήταν να αντιπροσωπευτούν όλα τα είδη λόγου -και αυτό το κατόρθωσαν. Αν αναγνώρισα την αξία των βιβλίων (δεν διετέλεσα ποτέ «εκ προοιμίου θαυμάστρια» κανενός) είναι γιατί θεωρώ ότι αυτή απορρέει από τη διαφορετική μέθοδο διδασκαλίας, από τη διαφορετική αντιμετώπιση του γλωσσικού μαθήματος την οποία εισηγούνται τα νέα βιβλία. Ο κ. Τζήκας υποδεικνύει στην επιστολή του ότι «προηγείται το "τι;" θα διδάξουμε από το "πώς;" θα το διδάξουμε». Εχω εντελώς διαφορετική γνώμη. Σημασία έχει το «πώς» -το πόσο ενεργητικά, κριτικά, ουσιαστικά, ακόμη και αποδομητικά (αν έχουμε τα κότσια) θα προσεγγίσουμε τα κείμενα- και σ' αυτό το «πώς» τα καινούρια βιβλία είναι οι πιο χρήσιμοι οδηγοί. Και μια τελευταία παρατήρηση, μια και μιλάμε για αξίες: χρειαζόμαστε επειγόντως, όπως θα 'λεγε και ο Νίτσε, μια επαναξιολόγηση των αξιών στην εκπαίδευση. Αλλιώς αυταπατώμαστε με ιδέες περί προόδου, ενώ στην πραγματικότητα υπερασπιζόμαστε τη στασιμότητα και την ακινησία.

ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΣΧΙΝΑ, ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ της Ελευθεροτυπίας - 24/11/2006