Υπάρχει μεγάλη σύγχυση με το άρθρο 16 του Συντάγματος. Γι' αυτό νομίζω ότι πρέπει να είμαστε σαφείς. Η ανώτατη εκπαίδευση δεν μπορεί να είναι μόνο κρατική εξαιτίας του δυναμικού της ρόλου αλλά και της πολυμορφίας που αποκτά και πρόκειται να αποκτήσει στο εγγύς μέλλον, καθώς γίνεται το κύριο και μαζικό πεδίο εκπαίδευσης, κατάρτισης, εξειδίκευσης και προετοιμασίας της κοινωνικής ένταξης των νέων ηλικιών. Το κράτος ούτε μπορεί να προβλέψει αλλά ούτε και να οργανώσει μιας παρόμοιας έκτασης μαζική δραστηριότητα.
Με τους νόμους της αγοράς
Γιατί όμως τόσοι πολλοί έχουν αντίθετη γνώμη; Διότι φοβούνται ότι η Ανώτατη Εκπαίδευση θα ενταχθεί στην κατηγορία των «υπηρεσιών». Θα λειτουργεί με τους κανόνες και την πειθαρχία της παγκοσμιοποιημένης πλέον αγοράς ως μια υπηρεσία παροχής εκπαιδευτικών υπηρεσιών. Δηλαδή άντληση των πόρων της από τον ιδιωτικό τομέα, περιορισμός ως και κατάργηση των κρατικών επιδοτήσεων, σεβασμός των κανόνων ανταγωνισμού, κλείσιμο των μη αποδοτικών μονάδων κλπ. Στους διεθνείς οργανισμούς και σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες η εκπαίδευση χαρακτηρίζεται ήδη ως υπηρεσία, αλλά υπάρχουν ισχυρές αντιστάσεις από τις ακαδημαϊκές κοινότητες και πολλές προσωπικότητες του επιστημονικού χώρου έχουν επιχειρηματολογήσει εναντίον μιας τέτοιας προοπτικής.
Ένα από τα βασικά επιχειρήματα είναι ότι ούτε η αποτελεσματικότητα ούτε η δυναμική ανάπτυξη εξυπηρετείται από τη μετατροπή αυτή και ότι εκφράζει περισσότερο τρέχουσες ιδεολογικές ροπές παρά ρεαλιστικές προσαρμογές. Ο βασικός κίνδυνος, επισημαίνουν πολλοί, είναι ότι με τον τρόπο αυτό θα εξαφανιστεί ο ευρύτερος πολιτισμικός ρόλος της εκπαίδευσης και μαζί του διανοητικές πειθαρχίες όπως οι ανθρωπιστικές ή οι κοινωνικές επιστήμες που δεν βρίσκουν άμεσο οικονομικό αντίκρισμα. Εκφράζεται ο φόβος ότι στον βωμό των ιδεοληψιών ή του πρόσκαιρου οφέλους διακυβεύονται μακροπρόθεσμα ζητήματα που έχουν να κάνουν με τη φιλοσοφία της εκπαίδευσης και τον ρόλο που της αποδόθηκε στο σύγχρονο ευρωπαϊκό μοντέλο κοινωνίας.
Μεταρρύθμιση εδώ και τώρα
Αυτός ο φόβος κυριαρχεί και στην Ελλάδα, απλώς το ζήτημα εδώ είναι ότι στην ιδιωτικοποίηση δεν θα οδηγήσουν οι μεταρρυθμίσεις αλλά οι μη μεταρρυθμίσεις, η ματαίωσή τους. Αν δούμε το ευρωπαϊκό πεδίο της ανώτατης εκπαίδευσης θα διαπιστώσουμε ότι εκεί όπου τα δημόσια πανεπιστήμια είναι ισχυρά, η ιδιωτική τριτοβάθμια εκπαίδευση είναι περιορισμένη ή δρα συμπληρωματικά. Αντίθετα τα ιδιωτικά πανεπιστήμια θάλλουν εκεί όπου η δημόσια εκπαίδευση είναι αποδιοργανωμένη και καθυστερημένη. Στην Ελλάδα επομένως το κύριο πρόβλημα είναι η αναδιοργάνωση της ανώτατης εκπαίδευσης.
Η κυβέρνηση απέτυχε να κάνει τη μεταρρύθμιση. Το γεγονός ότι συνάντησε αντίσταση δείχνει ότι δεν ήταν καλό το σχέδιό της, ότι δεν έπεισε για τις προθέσεις της και για την ικανότητά της, ότι δεν μπόρεσε να συγκροτήσει τις κατάλληλες συμμαχίες. Η αναβολή των μεταρρυθμίσεων του δημόσιου πανεπιστημίου και η πρόταξη της αναθεώρησης του άρθρου 16 δυστυχώς επιβεβαιώνει τις χειρότερες υποψίες ότι δεν ενδιαφέρεται για τη δημόσια εκπαίδευση, επομένως ότι θα την αφήσει στην τύχη της να καταρρεύσει και ότι εκείνο που την ενδιαφέρει είναι η ιδιωτική και μάλιστα χωρίς όρους και κανονισμούς. Δυστυχώς στην πορεία αυτή ρυμουλκήθηκε και το κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης. Η απλόχερη παραχώρηση της δυνατότητας στην κυβέρνηση να αναθεωρήσει το άρθρο 16 με απλή πλειοψηφία, χωρίς να απαιτηθεί ένας νόμος διασφάλισης της ποιότητας και των κριτηρίων της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης, ήταν τεράστιο λάθος. Το ΠαΣοΚ απέτυχε να παρουσιάσει έναν πειστικό λόγο μεταρρύθμισης με σαφείς στόχους και οριοθετημένες κατευθύνσεις.
Οι μόνες υπεύθυνες στάσεις που καταγράφηκαν είναι εκείνες οι οποίες εκφράστηκαν μέσα από τις πανεπιστημιακές κινήσεις μεταρρύθμισης. Ως τώρα έχουν καταγραφεί τρεις και έχουν καταθέσει προτάσεις λιγότερο ή περισσότερο λεπτομερείς. Είναι επείγον τώρα αυτή η συμφωνία να καταγραφεί με συγκεκριμένο τρόπο και να αποτελέσει τη βάση ενός πανεπιστημιακού μετώπου που θα πάρει τη μπάλα από τα αδρανή πόδια της κυβέρνησης και από τα αδύναμα της αντιπολίτευσης και θα παίξει επιθετικά. Στόχος πρέπει να είναι η σύνταξη ενός σχεδίου μεταρρυθμίσεων οι οποίες να περάσουν στην τρέχουσα και όχι να παραπεμφθούν στην επόμενη Βουλή. Μπορούμε να συμφωνήσουμε σε ένα αρκετά μεγάλο αριθμό προτάσεων, έχοντας συνείδηση ότι οι μεταρρυθμίσεις θα αποτελέσουν μέρος μιας μεταρρυθμιστικής πορείας. Επομένως να συμφωνήσουμε στα βασικά γιατί επείγουν μέτρα ανάταξης του πανεπιστημίου. Ως πανεπιστημιακοί οφείλουμε να αναλάβουμε πρωτοβουλία πολιτικών επαφών πέραν της συνδικαλιστικής εκπροσώπησης και των πρυτανικών αρχών.
Οι προτάσεις των καθηγητών
Οι προτάσεις μας για τη μεταρρύθμιση πρέπει να έχουν δύο άξονες. Ο ένας είναι το δημόσιο πανεπιστήμιο, για το οποίο πρέπει να ζητήσουμε μεταρρύθμιση εδώ και τώρα, καθώς και τη σύνδεση αναβάθμισης, προγραμματισμού και χρηματοδότησης. Ο άλλος θα πρέπει να αφορά τη συνταγματική ρύθμιση. Ας ξεφύγουμε από το δίλημμα «διατήρηση ή αναθεώρηση του άρθρου 16». Χρειάζεται μια σαφής δήλωση στο Σύνταγμα ότι η εκπαίδευση είναι δημόσιο αγαθό υπό την εγγύηση της πολιτείας που θα διασφαλίζει την ποιότητά του, όπως ειδικός νόμος θα ορίζει, και παράλληλα να ζητήσουμε και να συμμετάσχουμε στη σύνταξη αυτού του νόμου, ο οποίος θα καταργεί το κρατικό μονοπώλιο αλλά θα θέτει κανόνες τους οποίους κρατικά και μη κρατικά εκπαιδευτικά ιδρύματα θα πρέπει να σέβονται. Η κατάρτιση αυτού του νόμου είναι πλέον αναγκαία για οποιαδήποτε μεταρρυθμιστική πολιτική μετά την προχθεσινή συζήτηση στη Βουλή για την αναθεώρηση του επίμαχου άρθρου. Διαφορετικά η κοινή γνώμη θα δυσπιστεί δικαιολογημένα, η μεταρρύθμιση θα φαλκιδεύεται και η μπάλα θα είναι εκτός γηπέδου.
Αν υποστηρίζουμε ότι χρειάζεται να αναβαθμιστεί ο ρόλος της κοινωνίας των πολιτών, τότε γιατί να μην αναλάβει την πρωτοβουλία η κοινωνία των πανεπιστημιακών; Η πρώτη συνάντηση της πρωτοβουλίας πανεπιστημιακών για την αναβάθμιση της ανώτατης εκπαίδευσης στις 13 Δεκεμβρίου στο Πανεπιστήμιο Αθηνών νομίζω ότι είναι κρίσιμη. Μπορεί να αποτελέσει μια καλή αφετηρία για την ανάταξη του ελληνικού πανεπιστημίου.
Με τους νόμους της αγοράς
Γιατί όμως τόσοι πολλοί έχουν αντίθετη γνώμη; Διότι φοβούνται ότι η Ανώτατη Εκπαίδευση θα ενταχθεί στην κατηγορία των «υπηρεσιών». Θα λειτουργεί με τους κανόνες και την πειθαρχία της παγκοσμιοποιημένης πλέον αγοράς ως μια υπηρεσία παροχής εκπαιδευτικών υπηρεσιών. Δηλαδή άντληση των πόρων της από τον ιδιωτικό τομέα, περιορισμός ως και κατάργηση των κρατικών επιδοτήσεων, σεβασμός των κανόνων ανταγωνισμού, κλείσιμο των μη αποδοτικών μονάδων κλπ. Στους διεθνείς οργανισμούς και σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες η εκπαίδευση χαρακτηρίζεται ήδη ως υπηρεσία, αλλά υπάρχουν ισχυρές αντιστάσεις από τις ακαδημαϊκές κοινότητες και πολλές προσωπικότητες του επιστημονικού χώρου έχουν επιχειρηματολογήσει εναντίον μιας τέτοιας προοπτικής.
Ένα από τα βασικά επιχειρήματα είναι ότι ούτε η αποτελεσματικότητα ούτε η δυναμική ανάπτυξη εξυπηρετείται από τη μετατροπή αυτή και ότι εκφράζει περισσότερο τρέχουσες ιδεολογικές ροπές παρά ρεαλιστικές προσαρμογές. Ο βασικός κίνδυνος, επισημαίνουν πολλοί, είναι ότι με τον τρόπο αυτό θα εξαφανιστεί ο ευρύτερος πολιτισμικός ρόλος της εκπαίδευσης και μαζί του διανοητικές πειθαρχίες όπως οι ανθρωπιστικές ή οι κοινωνικές επιστήμες που δεν βρίσκουν άμεσο οικονομικό αντίκρισμα. Εκφράζεται ο φόβος ότι στον βωμό των ιδεοληψιών ή του πρόσκαιρου οφέλους διακυβεύονται μακροπρόθεσμα ζητήματα που έχουν να κάνουν με τη φιλοσοφία της εκπαίδευσης και τον ρόλο που της αποδόθηκε στο σύγχρονο ευρωπαϊκό μοντέλο κοινωνίας.
Μεταρρύθμιση εδώ και τώρα
Αυτός ο φόβος κυριαρχεί και στην Ελλάδα, απλώς το ζήτημα εδώ είναι ότι στην ιδιωτικοποίηση δεν θα οδηγήσουν οι μεταρρυθμίσεις αλλά οι μη μεταρρυθμίσεις, η ματαίωσή τους. Αν δούμε το ευρωπαϊκό πεδίο της ανώτατης εκπαίδευσης θα διαπιστώσουμε ότι εκεί όπου τα δημόσια πανεπιστήμια είναι ισχυρά, η ιδιωτική τριτοβάθμια εκπαίδευση είναι περιορισμένη ή δρα συμπληρωματικά. Αντίθετα τα ιδιωτικά πανεπιστήμια θάλλουν εκεί όπου η δημόσια εκπαίδευση είναι αποδιοργανωμένη και καθυστερημένη. Στην Ελλάδα επομένως το κύριο πρόβλημα είναι η αναδιοργάνωση της ανώτατης εκπαίδευσης.
Η κυβέρνηση απέτυχε να κάνει τη μεταρρύθμιση. Το γεγονός ότι συνάντησε αντίσταση δείχνει ότι δεν ήταν καλό το σχέδιό της, ότι δεν έπεισε για τις προθέσεις της και για την ικανότητά της, ότι δεν μπόρεσε να συγκροτήσει τις κατάλληλες συμμαχίες. Η αναβολή των μεταρρυθμίσεων του δημόσιου πανεπιστημίου και η πρόταξη της αναθεώρησης του άρθρου 16 δυστυχώς επιβεβαιώνει τις χειρότερες υποψίες ότι δεν ενδιαφέρεται για τη δημόσια εκπαίδευση, επομένως ότι θα την αφήσει στην τύχη της να καταρρεύσει και ότι εκείνο που την ενδιαφέρει είναι η ιδιωτική και μάλιστα χωρίς όρους και κανονισμούς. Δυστυχώς στην πορεία αυτή ρυμουλκήθηκε και το κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης. Η απλόχερη παραχώρηση της δυνατότητας στην κυβέρνηση να αναθεωρήσει το άρθρο 16 με απλή πλειοψηφία, χωρίς να απαιτηθεί ένας νόμος διασφάλισης της ποιότητας και των κριτηρίων της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης, ήταν τεράστιο λάθος. Το ΠαΣοΚ απέτυχε να παρουσιάσει έναν πειστικό λόγο μεταρρύθμισης με σαφείς στόχους και οριοθετημένες κατευθύνσεις.
Οι μόνες υπεύθυνες στάσεις που καταγράφηκαν είναι εκείνες οι οποίες εκφράστηκαν μέσα από τις πανεπιστημιακές κινήσεις μεταρρύθμισης. Ως τώρα έχουν καταγραφεί τρεις και έχουν καταθέσει προτάσεις λιγότερο ή περισσότερο λεπτομερείς. Είναι επείγον τώρα αυτή η συμφωνία να καταγραφεί με συγκεκριμένο τρόπο και να αποτελέσει τη βάση ενός πανεπιστημιακού μετώπου που θα πάρει τη μπάλα από τα αδρανή πόδια της κυβέρνησης και από τα αδύναμα της αντιπολίτευσης και θα παίξει επιθετικά. Στόχος πρέπει να είναι η σύνταξη ενός σχεδίου μεταρρυθμίσεων οι οποίες να περάσουν στην τρέχουσα και όχι να παραπεμφθούν στην επόμενη Βουλή. Μπορούμε να συμφωνήσουμε σε ένα αρκετά μεγάλο αριθμό προτάσεων, έχοντας συνείδηση ότι οι μεταρρυθμίσεις θα αποτελέσουν μέρος μιας μεταρρυθμιστικής πορείας. Επομένως να συμφωνήσουμε στα βασικά γιατί επείγουν μέτρα ανάταξης του πανεπιστημίου. Ως πανεπιστημιακοί οφείλουμε να αναλάβουμε πρωτοβουλία πολιτικών επαφών πέραν της συνδικαλιστικής εκπροσώπησης και των πρυτανικών αρχών.
Οι προτάσεις των καθηγητών
Οι προτάσεις μας για τη μεταρρύθμιση πρέπει να έχουν δύο άξονες. Ο ένας είναι το δημόσιο πανεπιστήμιο, για το οποίο πρέπει να ζητήσουμε μεταρρύθμιση εδώ και τώρα, καθώς και τη σύνδεση αναβάθμισης, προγραμματισμού και χρηματοδότησης. Ο άλλος θα πρέπει να αφορά τη συνταγματική ρύθμιση. Ας ξεφύγουμε από το δίλημμα «διατήρηση ή αναθεώρηση του άρθρου 16». Χρειάζεται μια σαφής δήλωση στο Σύνταγμα ότι η εκπαίδευση είναι δημόσιο αγαθό υπό την εγγύηση της πολιτείας που θα διασφαλίζει την ποιότητά του, όπως ειδικός νόμος θα ορίζει, και παράλληλα να ζητήσουμε και να συμμετάσχουμε στη σύνταξη αυτού του νόμου, ο οποίος θα καταργεί το κρατικό μονοπώλιο αλλά θα θέτει κανόνες τους οποίους κρατικά και μη κρατικά εκπαιδευτικά ιδρύματα θα πρέπει να σέβονται. Η κατάρτιση αυτού του νόμου είναι πλέον αναγκαία για οποιαδήποτε μεταρρυθμιστική πολιτική μετά την προχθεσινή συζήτηση στη Βουλή για την αναθεώρηση του επίμαχου άρθρου. Διαφορετικά η κοινή γνώμη θα δυσπιστεί δικαιολογημένα, η μεταρρύθμιση θα φαλκιδεύεται και η μπάλα θα είναι εκτός γηπέδου.
Αν υποστηρίζουμε ότι χρειάζεται να αναβαθμιστεί ο ρόλος της κοινωνίας των πολιτών, τότε γιατί να μην αναλάβει την πρωτοβουλία η κοινωνία των πανεπιστημιακών; Η πρώτη συνάντηση της πρωτοβουλίας πανεπιστημιακών για την αναβάθμιση της ανώτατης εκπαίδευσης στις 13 Δεκεμβρίου στο Πανεπιστήμιο Αθηνών νομίζω ότι είναι κρίσιμη. Μπορεί να αποτελέσει μια καλή αφετηρία για την ανάταξη του ελληνικού πανεπιστημίου.
Ο κ. Αντώνης Λιάκος είναι καθηγητής της Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.
το ΒΗΜΑ, 10/12/2006
1 σχόλιο:
πολύ καλό το άρθρο
Δημοσίευση σχολίου